De Internationale Unie voor het Behoud van de Natuur (IUCN) zette chimpansees in 1996 voor het eerst op de lijst van bedreigde diersoorten, nadat studies voorspelden dat de wereldbevolking tussen 1975 en 2050 met 50% zou afnemen.
De Jane Goodall Stichting schat dat er nog tussen 172.000 en 300.000 chimpansees in het wild leven, een verre schreeuw van de één miljoen die er rond de eeuwwisseling waren. Een van de vier onderscheiden ondersoorten – de westelijke chimpansee die vooral in Ivoorkust, Guinee, Liberia, Mali en Sierra Leone voorkomt – wordt als ernstig bedreigd beschouwd.
Op chimpansees wordt meestal gejaagd met geweren of strikken, terwijl stropers het vaak gemunt hebben op jonge moeders om de volwassen dieren als bushmeat en de baby’s als huisdieren te verkopen.
Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) gingen tussen 2005 en 2011 maar liefst 22.218 wilde mensapen verloren aan de illegale handel, en minstens 64% daarvan waren chimpansees.2
Ziekte
Omdat we zoveel van ons DNA delen, zijn chimpansees vatbaar voor veel van dezelfde ziekten als mensen. Nu het raakvlak tussen mens en dier voortdurend groter wordt naarmate het aantal mensen in en rond hun leefgebied toeneemt (alleen al de bevolking van Afrika ten zuiden van de Sahara zal naar verwachting tegen 2050 verdubbeld zijn3), zullen chimpansees meer kans lopen het slachtoffer te worden van de overdracht van ziekteverwekkers.
Ebola is al in 1994 bij chimpanseepopulaties waargenomen. Dat jaar stelden ethologen die het gedrag van wilde chimpanseegemeenschappen in het Taï National Park in Ivoorkust bestudeerden – een van de laatste gebieden met primair regenwoud in West-Afrika – een nieuw subtype van het virus vast dat ten minste acht chimpansees uit één gemeenschap had gedood.4
Winningsindustrieën
Tot de jaren ’90 bestond het grootste deel van Centraal Afrika uit dichte, wegloze bosblokken die voor mensen moeilijk toegankelijk waren. In de tijd daarna is bijna al het terra firma bos in de onbeschermde gebieden van het verspreidingsgebied van de centrale chimpansee toegewezen aan houtkap- of mijnbouwconcessies.1 Als gevolg daarvan zijn deze eens afgelegen bossen nu bedekt door uitgestrekte netwerken van houtkapwegen, waardoor chimpansee-habitat toegankelijker wordt voor jagers en smokkelaars.
In gebieden die in landbouwvelden of plantages zijn veranderd, worden chimpansees soms gedood door boeren die hun gewassen proberen te beschermen.
Met een verspreidingsgebied van meer dan 2,6 miljoen kilometer hebben chimpansees het ruimste geografische verspreidingsgebied van alle grote mensapen.5 Elk kostbaar leefgebied dat verloren gaat aan activiteiten van commerciële houtkap, mijnbouw of landverbouwing, kan aanzienlijke schade toebrengen aan chimpanseegemeenschappen.
Wat we kunnen doen
De elementen die hen bedreigen zijn diep verbonden met andere problemen zoals armoede, gebrek aan economische kansen, politieke corruptie, en het ontbreken van gemeenschapsbewustzijn. Al deze problemen moeten aangepakt worden om chimpansees een kans te geven om te vechten.
Beschermde gebieden
Het instellen en samenvoegen van nationale parken in het hele verspreidingsgebied van de chimpansee en het handhaven van de natuurwetten zullen van essentieel belang zijn om de populaties voor de komende generaties gezond te houden.
Hoewel nationale en internationale wetten chimpansees beschermen (ze staan op bijlage I van CITES en als klasse A in het Afrikaanse Verdrag inzake het behoud van de natuur en de natuurlijke hulpbronnen), kan de handhaving vaak verzwakt worden door factoren als conflicten, corruptie en armoede. En hoewel alle vier de chimpansee ondersoorten van nature in nationale parken voorkomen, komt de meerderheid buiten beschermde gebieden voor.1
Organisaties als de Wild Chimpanzee Foundation (WCF) werken in heel Afrika ter plaatse op plaatsen waar het behoud van chimpansees het meest nodig is. In Liberia steunt de WCF buurtwachtteams (CWT) in de beschermde gebieden van Sapo Nationaal Park waar illegale mijnwerkers zijn binnengedrongen. Met hulp van de Forestry Development Authority zorgden de CWT patrouilles ervoor dat duizenden illegale mijnwerkers het nationale park binnen slechts 11 maanden verlieten.
Onderzoek
In 2020 analyseerden onderzoekers uit Denemarken, Spanje, Rusland en het VK ongeveer 60.000 genetische markers van in gevangenschap geboren en in het wild geboren chimpansees. Aan de hand van gegevens van in het wild geboren chimpansees waarvan de geboorteplaats al bekend was, konden ze een genetische referentiekaart samenstellen om te vergelijken met DNA van chimpansees die in beslag genomen waren bij illegale smokkeloperaties en naar opvangcentra gebracht waren.7
Het onderzoek hielp te bepalen welke ondersoort chimpansee ze hadden teruggevonden en waar dat individu oorspronkelijk vandaan was gekomen. Deze informatie is van groot belang voor de herintroductie van teruggevonden chimpansees in hun nauwkeurig aangegeven inheemse leefgebieden en voor programma’s voor het fokken in gevangenschap om unieke ondersoorten chimpansees te behouden als ze in het wild uitsterven.
Er is ook werk gemaakt van vaccinatie-onderzoek om chimpansees tegen besmettelijke ziekten te beschermen. Ecologen van de Universiteit van Cambridge hebben een methode ontwikkeld om ebola-vaccins aan chimpansees oraal toe te dienen in plaats van via injecties, wat betekent dat het vaccin gewoon op een aas kan worden achtergelaten zodat het dier het kan vinden. Voor een meer directe aanpak hebben natuurbeschermers van het Jane Goodall Instituut de hulp van voormalige stropers ingeroepen om illegale strikken op te sporen en te verwijderen in de Oegandese bossen in het Kibale Nationaal Park, het Kalinzu Bosreservaat, en het Budongo Bosreservaat.
Sinds het begin van het programma zijn meer dan 7.000 strikken verwijderd en zijn 18 interventies uitgevoerd om gevangen chimpansees vrij te laten9.
Het collaboratieve karakter van het project helpt om nieuwe economische stimulansen te scheppen voor voormalige stropers – die vroeger hun brood verdienden met het zetten van vallen voor chimpansees – om zich in plaats daarvan in te zetten voor het behoud van de natuur.
Ecotoerisme
Duurzaam beheerde programma’s voor ecotoerisme, die erop gericht zijn reizigers te onderrichten over natuurbehoud en tegelijk de ingezamelde fondsen gebruiken om het milieu en de plaatselijke gemeenschappen ten goede te komen, hebben al succes gehad met andere mensapen (het bekendst zijn de berggorilla’s van Rwanda) en zouden mogelijk hetzelfde kunnen doen voor chimpansees.
Behalve voor het behoud van natuurlijke hulpbronnen kunnen dit soort projecten ook de plaatselijke economie ten goede komen door extra werkgelegenheid te scheppen.
